Chỉ có nảy mầm trên những cánh đồng gối đầu lên triền núi nơi đây, hạt nếp nghe tên đã mường tượng ra đắng chát này hóa ra ngọt bùi hơn cả.
Kén đồng, lựa tiệc
Mùa giáp Tết, nếp đắng thu hoạch xong, ruộng chỉ còn gốc rạ trồi lên lởm chởm trên mặt nước đục ngàu. Ông Trần Phước Binh (64 tuổi, tổ 2, thôn Lộc Đại) tiếc nuối bảo chúng tôi tới sớm hơn sẽ thấy cánh đồng nếp đương mùa chín rộ “đã con mắt” tới mức nào. Nhà ông Binh là một trong những hộ trồng nếp đắng nhiều nhất thôn, mỗi vụ gần một mẫu. “Thiệt tình không biết nếp đắng có từ thời nào, hồi tui mới cầm cày cầm cuốc nhà đã trồng rồi. Cũng không rõ nguồn gốc từ đâu. Chỉ biết nếp làng thuộc hạng “độc đắc” nên đời trước nối đời sau cùng trồng, cùng giữ”, ông kể.
Nếp đắng kiêu kì, kén chọn. Chỉ hạp ruộng thôn Lộc Đại. Trồng ở ruộng thôn khác cũng ra đòng trổ bông nhưng tuyệt nhiên chẳng mùi chẳng vị. Cán bộ xã lẫn bà con không giải thích được, bởi cùng là đất ruộng, cùng nguồn nước như nhau, chẳng hiểu sao chỉ nảy mầm trên đất Lộc Đại mới ra nếp hảo hạng. “Có người nói ruộng thôn tôi đất phèn nhiều hơn, nhưng mà cái xứ ruộng dưới chân núi này chỗ nào chẳng phèn chua như nhau. Thôn này thôn kia cách nhau có bờ mương, con đường mà ra hạt nếp một trời một vực. Thôi mình không giải được, thì cứ cho đó là lộc trời đi, cho vùng nào vùng ấy hưởng vậy”, lão nông cười khà khà. Ở thôn bây giờ có chừng 200 hộ trồng nếp đắng với hơn 10 hecta, mỗi năm một vụ từ tháng 5 đến tháng 9 âm lịch. Biết giống nếp ưa “một mình một cõi”, bà con dặn nhau ruộng nơi này chỉ trồng độc nếp đắng, nếu không thì trồng gạo chứ không đưa giống nếp khác về sợ lai giống, thoái giống.
Mớ nếp vàng ươm trước mặt, tôi định vốc thử, bà Trần Thị Hồng (58 tuổi, tổ 2) vội giật tay lại, kêu nếp này nhiều lông, ngứa lắm! Lạ lùng, bông nếp tròn to múp rụp, lông măng đầy vỏ, phía cuối hạt còn mọc ra một cái “đuôi” dài nom hạt nếp không khác gì con chuột. Chính nhờ hình thù dị thường này mà nếp đắng được người ta chú ý, cũng để phân biệt với những loại nếp khác. Từ trong chái bếp, mùi nếp quyện vào khói ùa ra thơm phức cả căn nhà.
